Rhinopneumonie en EHV

Sinds één maart worden in Europa geen concoursen meer verreden. Geen jumping, geen dressuur, geen eventing. Dat heeft te maken met een uitbraak van neurologische rhinopneumonie in Valencia. 'Het is vele tientallen jaren geleden,' zegt de Fei, 'dat we in Europa nog zo'n agressieve uitbraak van rhinopneumonie hebben meegemaakt'. Ondertussen zijn er in Spanje minstens elf paarden gestorven, en in andere landen zijn er gevallen van rhinopneumonie opgedoken die rechtstreeks aan Valencia kunnen gelinkt worden. Wat is rhinopneumonie? En wat is de oorzaak?

Rhinopneumonie (kortweg rhino) is een virale, besmettelijke ziekte die alleen bij paarden en paardachtigen voorkomt. Rhinopneumonie kent vier verschillende vormen: de verkoudheidsvorm, de abortusvorm, de neurologische vorm, en de oogvorm. De vier vormen kunnen deels samen of afzonderlijk optreden.

Rhinopneumonie kan lijken op een onschuldige verkoudheid, maar de ziekte kan ook veel ernstiger vormen aannemen.

De verkoudheidsvorm is de meest voorkomende vorm van rhinopneumonie. Het ziektebeeld lijkt op een onschuldige verkoudheid. Het gaat om een ontsteking van de bovenste luchtwegen. Mogelijke symptomen zijn (hoge) koorts, een loopneus, lichte hoest, gezwollen lymfeknopen in de keel, verminderde eetlust en dikke benen. De symptomen verdwijnen spontaan na één tot een paar weken. Bij oudere paarden kan de ziekte ook subklinisch verlopen, wat betekent dat er geen of nauwelijks symptomen zichtbaar zijn.

Deze vorm van rhinopneumonie leidt bij drachtige merries tot spontane abortus of dood geboren veulens. De abortus gebeurt tijdens de laatste drie maanden van de dracht, maar de initiële besmetting wordt zelden opgemerkt, en heeft dikwijls weken tot maanden eerder plaats gevonden. Komt er toch een levend veulen ter wereld, dan is het erg zwak en sterft na enkele dagen. De veulens zien er normaal uit, en de merrie zelf is niet ziek.

De neurologische vorm van rhinopneumonie begint met koorts en neusloop, maar tast vervolgens het zenuwstelsel aan. Dat resulteert eerst in ataxie, maar kan evolueren naar krachtsverlies tot en met verlamming van de achterhand, inclusief darm- en blaasverlamming. Dikwijls kunnen de getroffen paarden niet meer overeind komen. Uitzonderlijk wordt ook de voorhand getroffen. In 30% van de gevallen leidt de neurologische vorm uiteindelijk tot sterfte of euthanasie. Gelukkig komt deze vorm relatief weinig voor.

Tenslotte zou er nog een vierde vorm bestaan, hoewel wetenschappelijk niet absoluut zeker is dat het hier werkelijk om rhinopneumonie gaat. Bij deze vorm wordt het oog besmet, wat tot een ontsteking van het hoornvlies leidt. Dat kan in het slechtste geval gedeeltelijk of volledig gezichtsverlies veroorzaken, meestal in één oog.

Rhinopneumonie wordt veroorzaakt door het Equine Herpes Virus (EHV). Dat hoort bij de grote familie van de herpes virussen, en heeft zich als het ware in paarden 'gespecialiseerd'. Er bestaan negen varianten, EHV-1 tot en met EHV-9. Rhinopneumonie wordt veroorzaakt door EHV-1 en EHV-4. Een besmetting met EHV-4 leidt meestal tot een gewone verkoudheid. EHV-1 daarentegen kan naast milde symptomen ook abortus of ernstige neurologische problemen veroorzaken.

Paarden reageren op een besmetting door afweerstoffen aan te maken. Ruim 90% van alle paarden heeft afweerstoffen tegen EHV-4, voor EHV-1 gaat het om 20 tot 40%. Die cijfers geven aan dat EHV binnen de paardenpopulatie zeer nadrukkelijk aanwezig is.

Paarden herstellen doorgaans vrij snel van een infectie, maar het virus écht compleet opruimen, dat kan het afweersysteem niet. Het herpes virus beschikt namelijk over een soort techniek om zich voor het immuunsysteem te verbergen. Het gevolg is dat besmette paarden wel herstellen, en dus niet langer ziek zijn, maar levenslang drager van het virus blijven. Bij verminderde weerstand (bijvoorbeeld door stress, zware fysieke inspanningen, of een andere ziekte) kan EHV opnieuw actief worden. In dat geval kunnen dragers opnieuw symptomen gaan vertonen, én besmettelijk zijn voor andere paarden.

EHV verspreidt zich door direct contact tussen paarden, door contact met besmette voorwerpen, en via aerosols in de lucht tot op een afstand van ongeveer 10 meter. Dat betekent in de praktijk dat ook ruiters en eigenaars die met besmette paarden in contact zijn geweest het virus kunnen overbrengen. Via hun kledij bijvoorbeeld, hun handen, of allerhande stalgereedschap.

Met gewoon klinisch onderzoek is het onmogelijk om de diagnose rhinopneumonie met zekerheid te stellen. Dat kan wél door DNA van het virus op te sporen. Daarvoor wordt een monster uit de neus (diepe neusswab) en/of een bloedstaal genomen. Bloedonderzoek kan naast DNA van het virus eventueel ook de aanwezigheid van antistoffen aantonen.

Er bestaan meerdere vaccins tegen rhinopneumonie, maar in België en Nederland is voor het ogenblik alleen Equip EHV 1,4 beschikbaar. Equip wordt geproduceerd door Zoetis, in oorsprong een onderdeel van Pfizer. Het vaccin beschermt tegen EHV-1 en EHV-4. De vaccinatie bestaat uit een basisenting en herhalingen om de zes maand.

Vaccinatie tegen rhino biedt minder bescherming dan met andere ziektes en vaccins het geval is. Toch blijft vaccineren absoluut zinvol. Het vaccin beschermt vrij goed tegen de verkoudheids- en abortusvorm, en enigszins tegen de neurologische vorm. Gevaccineerde paarden worden minder snel en minder ernstig ziek dan dieren die niet gevaccineerd zijn. Ze komen de ziekte sneller te boven, en verspreiden minder besmettelijk materiaal. Op die manier ligt de infectiedruk op stal lager, wat de uitkomst alleen maar ten goede komt.

Bel de dierenarts. Heb je meer dan één paard, elimineer dan metéén alle contact tussen het verdachte dier en de andere paarden. Zet het verdachte paard in quarantaine. Dat betekent in een aparte stal, desnoods in een schuilhok of in de paddock. Hanteer strenge hygiënische maatregelen. Regelmatig en grondig de handen wassen is daarbij belangrijk. Draag een beschermende over-all bij contact met het verdachte paard, en gebruik nooit hetzelfde stalgereedschap bij het verdachte en de gezonde paarden.